صنعت فرش دستباف خراسان شمالی، با ثبت جهانی فرش کردی و ترکمن خود، پتانسیل بالایی در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دارد. تنوع قومیتی و فرهنگی استان، زمینه ساز تولید فرش‌هایی با طرح‌ها و سبک‌های متنوع چون فرش کردی، ترکمن و ترکی، و همچنین فرش ابریشم دورو در منطقه راز و جرگلان شده است. با این وجود، این صنعت با چالش‌هایی مواجه است که مانع از رسیدن به پتانسیل واقعی آن می‌شود.
بسیاری از بافندگان که عمدتا در روستاها ساکن هستند، با مشکلات مالی و نبود بازار فروش مناسب دست و پنجه نرم می‌کنند و نیازمند حمایت‌های مالی و بازاریابی بیشتری هستند. ضعف در صادرات و بازاریابی، عدم تطابق تولید با نیاز بازار (تولید فرش با طرح‌های قدیمی به جای طرح‌های مدرن و مشتری‌پسند) و کمبود زیرساخت‌ها، از دیگر مشکلات این صنعت است. با وجود آگاهی مسئولین استان به اهمیت این صنعت و نقش آن در معیشت مردم، برنامه‌ریزی‌های جامع‌تر برای توسعه آن ضروری است.
مهرداد داودزاده، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی، صادرات را کلید رونق صنعت فرش می‌داند و عدم وجود شرکت یا تشکلی فعال برای شناسایی نیازهای بازار خارجی و ارائه آن به بافندگان را از مشکلات اساسی عنوان می‌کند. وی همچنین بر لزوم برگزاری دوره‌های آموزشی برای بافندگان، به ویژه در زمینه رنگرزی و ارتقای مهارت‌ها تاکید دارد. با وجود حدود ۲۷ هزار بافنده فعال و تولید ماهانه ۴۴۰۰ متر مربع فرش، تحریم‌ها و تعهدات ارزی، صادرات فرش را با مشکل مواجه کرده و نیاز به حمایت بیشتر دولت و افزایش دوره بازپرداخت تعهدات ارزی احساس می‌شود.
ولی الله تازیکی، مسئول اداره فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی، معرفی ظرفیت‌های صنعت فرش استان در عرصه بین‌المللی را از اولویت‌های حمایتی عنوان می‌کند. شرکت در نمایشگاه‌هایی مانند اکسپو ۲۰۲۰ و کسب رتبه‌های برتر در جشنواره‌های ملی قالی فاخر، نشان از تلاش‌ها برای معرفی و ارتقای جایگاه فرش خراسان شمالی دارد. با تولید سالانه ۱۰۰ هزار متر مربع فرش، ۴۰ درصد در داخل و ۶۰ درصد به خارج از کشور صادر می‌شود، هرچند این صادرات نیز تحت تاثیر مشکلات ذکر شده محدود است.
در استان خراسان شمالی، ۸۵ واحد تولیدی در حوزه فرش دستباف فعال است که شامل واحدهای رنگرزی، ابزارسازی، مرمت، فروش مواد اولیه، قالیشویی، طراحی و کارگاه‌های قالیبافی می‌شود. همچنین هشت اتحادیه صنفی، ۱۱ شرکت تعاونی و یک تشکل مردم‌نهاد در این حوزه فعالیت می‌کنند و حدود ۲۷ هزار هنرمند در این صنعت مشغول به کار هستند.
صنایع دستی فاخر خراسان شملی، علی‌رغم زیبایی و کیفیت بی‌نظیرشان، در بازارهای جهانی با چالش‌های جدی روبرو هستند. این چالش‌ها ریشه در چندین عامل دارد، از جمله کمبود شناخت جهانی از این محصولات، نبود بازاریابی و برندسازی مؤثر، مشکلات در بسته‌بندی و حمل و نقل، و رقابت با محصولات مشابه از دیگر نقاط جهان. هنرمندان خراسان شمالی اغلب به صورت سنتی و خانوادگی کار می‌کنند و از حمایت‌های ساختاری و مالی لازم برای ورود به بازارهای بین‌المللی محروم هستند. این امر باعث می‌شود تا آنها نتوانند با رقبای خود که از حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاری‌های کلان برخوردارند، رقابت کنند.
یکی از موانع اصلی، فقدان برندسازی قوی است. محصولات بی‌نام و نشان، که هویت مشخص و داستان منحصربه‌فردی ندارند، به سختی می‌توانند در بازارهای رقابتی جهانی جلب توجه کنند. در حال حاضر، بسیاری از هنرمندان فاقد شبکه‌های توزیع مناسب و دسترسی به پلتفرم‌های آنلاین برای نمایش و فروش محصولات خود هستند. کمبود اطلاعات درباره استانداردهای جهانی کیفیت، مقررات واردات و صادرات، و همچنین زبان انگلیسی و مهارت‌های مذاکره، باعث می‌شوند که هنرمندان خراسان شمالی نتوانند به طور مؤثری با خریداران بین‌المللی ارتباط برقرار کنند.
چالش دیگر مربوط به بسته‌بندی و حمل و نقل است. بسته‌بندی نامناسب می‌تواند به آسیب دیدن محصولات در طول حمل و نقل منجر شود و از ارزش آنها بکاهد. کمبود دانش در خصوص استانداردهای بین‌المللی برای بسته‌بندی کالاهای شکننده و قابل‌حمل، در کنار هزینه‌های بالای حمل و نقل به ویژه به مقاصد دوردست، باعث افزایش قیمت نهایی محصولات و کاهش رقابتیت آنها می‌شود.
با وجود همه این چالش‌ها، پتانسیل عظیمی برای معرفی محصولات صنایع دستی فاخر خراسان شمالی به بازارهای جهانی وجود دارد. با حمایت دولت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لازم، از جمله آموزش هنرمندان در زمینه بازاریابی، برندسازی، و تجارت بین‌المللی، و تسهیل دسترسی آنها به بازارهای آنلاین و شبکه‌های توزیع، می‌توان به موفقیت چشمگیری در این زمینه دست یافت. همچنین، ایجاد تعاونی‌ها و اتحادیه‌های هنرمندان می‌تواند به افزایش قدرت چانه‌زنی و کاهش هزینه‌ها کمک کند. فراموش نکنیم که زیبایی و اصالت این هنرها، سرمایه‌های ارزشمندی است که با برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی می‌توان از آن به‌طور مؤثر بهره برد.