صنعت فرش ایران: چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو
صنعت فرش دستباف ایران، با وجود جایگاه تاریخی و ارزشی بی‌نظیرش، با چالش‌های جدی در بازار جهانی روبروست. کوروش خسروی، معاون اقتصادی استانداری اصفهان، در آیین افتتاح بیست و هفتمین نمایشگاه تخصصی صادراتی فرش دستباف و نمایش آثار برگزیده سومین جشنواره ملی قالی فاخر، به این مشکلات اشاره کرد. وی سیاست‌های غلط گذشته دولت و رقابت با تولیدکنندگان تقلبی (به ویژه در پاکستان، چین، هند و بنگلادش که فرش‌های خود را با برند ایرانی به فروش می‌رسانند) را از مهم‌ترین دلایل افت بازار جهانی فرش ایران دانست. این امر باعث فریب مشتریان کم‌اطلاع در اروپا، آمریکا و کشورهای عربی و از دست رفتن سهم بازار شده است.
اما خسروی به فناوری‌های نوینی مانند بلاکچین، هوش مصنوعی و دوقلوهای دیجیتال اشاره کرد که می‌توانند برای مقابله با تقلب و ثبت هویت دقیق هر فرش و تسهیل معاملات به کار روند. وی بر اهمیت آموزش بافندگان و صادرکنندگان در این زمینه و ایجاد ارتباط مؤثر بین صنعتگران و دانشگاه‌ها برای انتقال دانش و جذب سرمایه‌گذاران خارجی تأکید کرد. برگزاری دوره‌های آموزشی برای استفاده از این فناوری‌ها در حفظ مالکیت و برندهای ایرانی ضروری دانسته شد.
احمدرضا طحانیان، مدیرعامل شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی اصفهان، از برگزاری موفق بیست و هفتمین نمایشگاه با حضور ۱۲ استان و بیش از ۶۵۰۰ متر فضا خبر داد. وی به رشد کمی و کیفی نمایشگاه و برگزاری ۶ نشست تخصصی و حضور هیئت‌های خارجی از ازبکستان و عراق اشاره کرد. این نمایشگاه از هفتم تا دوازدهم بهمن ماه (به مدت ۶ روز، ساعت ۱۴ تا ۲۱) برای عموم دایر خواهد بود.
علانور توکلی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، با اشاره به پیشرفت سریع ترکیه در این صنعت، بر ضرورت تلاش بیشتر برای حفظ جایگاه نخست ایران در بازار جهانی تاکید کرد و نمایشگاه فرش اصفهان را از نمایشگاه تهران برتر دانست. وی به تجربه‌های موفق صادرات به رومانی نیز اشاره کرد. وی همچنین بر ترکیب سنت و مدرنیته و دقت بیشتر در تولید برای پیشرفت صنعت فرش ایران تأکید نمود.
مژگان ایزدی، رئیس کمیسیون گردشگری، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی اصفهان، نیز به قدمت و ارزش بالای فرش ایرانی اشاره کرد و بر اهمیت نوآوری در طراحی و هم‌افزایی بین طراحان سنتی و مدرن تأکید کرد. در این رویداد از آثار برگزیده در هفت رسته و سه گروه فرش‌های روستایی و عشایری، شهری‌باف و مدرن تجلیل و یاد استاد اکبر مهدی ئی، از مفاخر طراحی فرش، گرامی داشته شد. همچنین ذکر شد که بیش از ۲ میلیون نفر در حوزه فرش دستباف شاغل هستند که ۶۰ درصد آنها بافندگان مستمر، ۳۱ درصد غیرمستمر و ۹ درصد در مشاغل جانبی این حوزه فعالیت می‌کنند.
هویت فرش ایرانی، بافتی غنی از هنر، تاریخ و فرهنگ، در عصر دیجیتال نیازمند بازتعریفی نو و هوشمندانه است. دیجیتال کردن این هویت نه به معنای جایگزینی کامل روش‌های سنتی بافندگی و تولید، بلکه افزودن لایه‌های جدیدی از ارتباط، دسترسی و نوآوری به آن است. این فرآیند از طریق چندین استراتژی قابل اجراست که هم به حفظ اصالت فرش دستباف و هم به معرفی آن به نسل جدید کمک می‌کند.
یکی از راه‌های دیجیتال‌سازی هویت فرش ایرانی، ایجاد یک پایگاه داده جامع و آنلاین است. این پایگاه می‌تواند شامل اطلاعاتی از قبیل نقشه‌ها و طرح‌های سنتی، عکس‌های با کیفیت بالا از آثار مختلف، اطلاعات مربوط به ریشه‌های جغرافیایی فرش، مواد اولیه مصرفی، تکنیک‌های بافندگی و همچنین تاریخچه هر اثر باشد. با استفاده از فناوری‌های واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR)، می‌توان تجربه بازدید از کارگاه‌های بافندگی سنتی، مشاهده جزئیات طرح‌ها از نزدیک و حتی تعامل با فرآیند بافندگی را برای مخاطبان سراسر جهان فراهم کرد.
علاوه بر این، برندسازی و بازاریابی دیجیتال نقش کلیدی در انتقال هویت فرش ایرانی به مخاطبان بین‌المللی ایفا می‌کند. ایجاد وبسایت‌ها و صفحات رسانه‌های اجتماعی حرفه‌ای، به همراه تولید محتوای جذاب و آموزشی (ویدیو، عکس، اینفوگرافیک) در مورد هنر فرش‌بافی ایرانی، می‌تواند به معرفی این هنر ارزشمند به نسل جدید و جذب مخاطبان جدید کمک کند. همچنین، استفاده از ابزارهای تجزیه و تحلیل برای درک بهتر سلیقه و نیازهای مشتریان، و شخصی‌سازی محتوای بازاریابی برای گروه‌های مختلف مخاطب، می‌تواند در موفقیت این استراتژی بسیار مؤثر باشد.
در کنار این موارد، استفاده از فناوری بلاکچین می‌تواند به ایجاد شفافیت در فرآیند تولید و توزیع فرش‌ها و همچنین به اثبات اصالت و مالکیت آنها کمک کند. با ثبت اطلاعات مربوط به هر فرش، از مراحل تولید تا مراحل فروش، در یک شبکه بلاکچین، می‌توان از تقلب و جعل جلوگیری کرده و اعتماد مشتریان را جلب کرد. این امر به‌ویژه در حوزه فرش‌های دستباف که از ارزش بالایی برخوردارند، بسیار حائز اهمیت است.
در نهایت، دیجیتال کردن هویت فرش ایرانی نیازمند نگاهی بین‌رشتهای و مشارکت فعال هنرمندان، بافندگان، متخصصان فناوری اطلاعات، و کارشناسان بازاریابی است. با تلفیق خلاقانه سنتی با نوآوری‌های دیجیتالی، می‌توانیم این هنر گرانبها را برای نسل‌های آینده حفظ کرده و به معرفی آن به جهانیان ادامه دهیم. هدف نهایی، نه تنها حفاظت از میراث فرهنگی، بلکه ایجاد فرصت های جدید اقتصادی و اشتغال در این عرصه است.