یحیی آل اسحاق، مشاور عالی وزیر صمت، در گفتگو با خبرنگار ایلنا، از سقوط جایگاه فرش دستباف ایرانی در بازارهای داخلی و جهانی در چند دهه اخیر خبر داد. وی فرش ایرانی را کالایی اقتصادی با ارزش فرهنگی بالا دانست که اشتغال‌زایی و درآمدزایی در شهر و روستا را به همراه داشته و با هویت تاریخی اقوام ایرانی گره خورده است. این کالا جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران داشته و حتی تابوت پاپ فرانسیس در واتیکان بر فرش ایرانی قرار گرفته بود.
وی افزود: با این جایگاه، صنعت فرش فاجعه‌ای را تجربه کرده است. از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۶ که وی وزیر بازرگانی بود، ارزش صادرات فرش به ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار می‌رسید، اما اکنون به ۴۰ میلیون دلار کاهش یافته است. در آن دوره حدود ۵ میلیون نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم در این صنعت مشغول بودند.
آل اسحاق، علت اصلی این فاجعه را دخالت سیاست در صنعت فرش در دهه‌های پس از انقلاب دانست. یک گروه سیاسی با تصور وابستگی صنعت فرش به جریان سیاسی دیگر، به مقابله با آن برخاسته و با اعمال قوانین، مانع صادرات و دستکاری قیمت‌ها شده و به این صنعت ضربه زدند.
وی همچنین ورود فرش ماشینی را عاملی در کسادی بازار فرش دستباف و عدم نوآوری در فرش دستباف ایرانی را از دیگر علل افت آن برشمرد.
مهاجرت استادکاران ایرانی به کشورهای رقیب
آل اسحاق به مهاجرت فعالان صنعت فرش دستباف به هند، پاکستان، مالزی، اندونزی و چین اشاره کرد که موجب تصاحب بازارهای جهانی توسط این کشورها شد. وی با اشاره به ارزبری ۱۵ درصدی فرش دستباف در مقابل ۷۰ درصد فرش ماشینی، تضعیف فرش دستباف را خسارت سنگینی به اقتصاد کشور عنوان کرد، اما معتقد است احیای این صنعت در بازارهای داخلی و خارجی امکان‌پذیر است.
وی چین، هند، پاکستان، مالزی و افغانستان را رقبای اصلی ایران دانست و افزود قیمت تمام‌شده تولید فرش در این کشورها پایین‌تر از ایران است. با این حال، شهرت، اصالت و وجه هنری فرش ایرانی نقاط قوت ما محسوب می‌شود.
عده‌ای هنوز در برابر بخش خصوصی مقاومت می‌کنند
آل اسحاق در پاسخ به نارضایتی بخش خصوصی از عملکرد وزارت صمت، به دولتی بودن اقتصاد و مقاومت در واگذاری امور اقتصادی به بخش خصوصی اشاره کرد. وی با این حال، بر مشارکت شورای عالی فرش دستباف با بخش خصوصی در سیاست‌گذاری‌ها تاکید کرد و حضور نمایندگان بخش خصوصی در شورا را یادآور شد.
انتهای پیام/
فرش دستباف ایرانی، نگینی در تاج هنر و فرهنگ این سرزمین، سال‌هاست با چالش‌های جدی روبروست. اما در سال‌های اخیر، رقابت‌های سیاسی و تحریم‌های اقتصادی، ضربه‌ای مهلک بر پیکره این صنعت ارزشمند وارد کرده است. این رقابت‌ها نه تنها بازارهای جهانی را از دسترس بافندگان ایرانی خارج کرده، بلکه با ایجاد بی‌ثباتی اقتصادی، استادکاران ماهر و با تجربه را به مهاجرت به کشورهای رقیب واداشته است. این مهاجرت، ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر برای میراث فرهنگی ایران است و آینده صنعت فرش دستباف را با ابهام جدی روبرو ساخته است.
یکی از مهم‌ترین ابعاد این بحران، خروج سرمایه و دانش از کشور است. استادکاران فرش دستباف، فرزندان همان خانواده‌هایی هستند که نسل به نسل هنر ظریف بافت فرش را به ارث برده‌اند. آن‌ها نه تنها تکنیک‌های پیچیده بافت را در سینه دارند، بلکه راز و رمزهای طراحی، انتخاب رنگ و مواد اولیه مرغوب را نیز به خوبی می‌شناسند. مهاجرت این افراد به کشورهای رقیب، در واقع انتقال این دانش ارزشمند به سایر کشورهاست و باعث می‌شود رقبا از تجربیات چندین ساله ایران بهره‌مند شوند و در بازارهای جهانی، سهم بیشتری را از آن خود کنند.
عدم ثبات سیاسی و اقتصادی هم‌زمان با تحریم‌ها، باعث کاهش شدید تقاضا برای فرش دستباف ایرانی شده است. قیمت بالای مواد اولیه، دشواری در تهیه رنگ‌های طبیعی و محدودیت‌های صادرات، هزینه تولید را به شدت افزایش داده و در نتیجه، فرش‌های ایرانی توان رقابت با محصولات کشورهای دیگر را از دست می‌دهند. این در حالی است که بسیاری از کشورهای رقیب با حمایت‌های دولتی و ارائه تسهیلات به بافندگان خود، توانسته‌اند بازارهای جهانی را به دست آورند.
راهکار برون رفت از این وضعیت، به اقدامات فوری و اساسی نیاز دارد. حمایت همه جانبه دولت از بافندگان از طریق ارائه تسهیلات مالی، آموزش نیروهای جدید و ایجاد بازارهای جدید صادراتی، ضروری است. علاوه بر این، ضرورت دارد که اقدامات موثر جهت تسهیل صادرات و کاهش هزینه‌های تولید انجام شود. احیاء و حفاظت از این میراث گران‌بها نیازمند یک برنامه‌ریزی مدون و درازمدت است که با مشارکت بافندگان، کارشناسان و دولت صورت گیرد، تا از هدر رفتن این سرمایه ملی جلوگیری شود. در غیر این صورت، فرش دستباف ایرانی، به عنوان یکی از نمادهای اصیل فرهنگی کشور، در معرض نابودی کامل قرار خواهد گرفت.