حمید شریعتی، رفوگر ۵۴ ساله، سالهاست در سرای نوذریهای اراک به ترمیم فرش مشغول است. این هنر را از پدرش آموخته و به همسرش، فاطمه رضایی، نیز یاد داده است. رفوگری، با وجود ارزشش، بسیار سخت است. نشستنهای طولانی، آسیب جدی به پای حمید زده است. او میگوید: «پامو برا این کار دادم رفت.» کارشان فقط به مغازه محدود نمیشود و حتی در خانه نیز به رفوگری مشغولند. اوضاع اقتصادی خوبی ندارند؛ افزایش تولید فرشهای ماشینی، تقاضا را کاهش داده است. پنج فرزندشان هیچ کدام این حرفه را دنبال نکردهاند. حمایت از رفوگران از طریق آموزش، حمایت مالی و آگاهیرسانی عمومی، میتواند به بقای این هنر کمک کند. هر قالی که زیر دست حمید جان میگیرد، راوی قصهای است که هنوز در دل تار و پودش زنده است.
رفوگری؛ هنری رو به خاموشی
رفوگری، هنری ظریف و کهن است که با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، رو به خاموشی نهاده است. این هنر، ترمیم پارچههای آسیبدیده با استفاده از نخ و سوزن به شیوهای ماهرانه و ظریف میباشد. رفوگرای ماهر، با استفاده از رنگهای هماهنگ و تکنیکهای دقیق، آسیبهای پارچه را به گونهای ترمیم میکند که نزدیک به نامرئی باشند. این کار نیازمند دقت، صبر و حوصلهی بالایی است و سالها تجربه و مهارت را میطلبد. در گذشته، رفوگری نقشی حیاتی در زندگی روزمره داشت، چرا که پارچهها کالایی گرانبها بودند و ترمیم آنها به معنای صرفهجویی اقتصادی قابلتوجهی بود.
در عصر حاضر، با فراوانی و قیمت پایین بسیاری از کالاها، بهویژه پوشاک، نیاز به رفوگری به شدت کاهش یافته است. تولید انبوه لباس و رواج فرهنگ مصرفگرایی، باعث شده است که بسیاری افراد به جای تعمیر لباسهای کهنه خود، لباسهای جدیدی خریداری کنند. این امر به تدریج باعث فراموش شدن هنر رفوگری و کاهش تعداد استادکاران آن شده است. با وجود کم شدن تقاضا، همچنان عدهای از علاقهمندان به این هنر اصیل، به صورت پراکنده به فعالیت خود ادامه میدهند.
اهمیت حفظ هنر رفوگری صرفا به جنبه اقتصادی آن محدود نمیشود. این هنر، نمادی از توجه به طبیعت و پایداری است. رفوگری به جای دور انداختن لباسها و لوازم پارچهای، عمر مفید آنها را افزایش میدهد و از حجم قابلتوجهی ضایعات پارچهای میکاهد. در حقیقت، رفوگری رویکردی در مقابل فرهنگ سریع مصرف است که اهمیت توجه به محیط زیست و استفادهی بهینه از منابع را یادآوری میکند. از جنبهی هنری نیز، رفوگری دارای ارزش فوقالعادهای است. طرحهای ظریف و هنرمندانهی رفوگران، نمایانگر ذوق و سلیقهی ایرانی و خلاقیت بیاندازهی آنهاست.
امروزه، با افزایش آگاهی نسبت به اهمیت پایداری و حفاظت از محیط زیست، ممکن است شاهد احیای مجدد هنر رفوگری باشیم. آموزش این هنر به نسل جوان و ترویج آن در مدارس و دانشگاهها، میتواند به حفظ و گسترش این میراث فرهنگی ارزشمند کمک شایانی کند. بازگشت رفوگری به عنوان هنری کاربردی و خلاق میتواند علاوه بر حفظ یک سنت قدیمی، موجب ایجاد فرصتهای شغلی جدید و ارتقای پایداری محیط زیست شود. امید است که این هنر اصیل، از خاموشی کامل رهایی یابد و به جایگاهی شایسته خود در جامعهی امروز دست یابد.